Da ISOLE – TEATRU IN LIMBA SARDA BIDDANOESA: UNU SCIOPERO IN BIDDANOA

Creato il 30 agosto 2015 da Rosebudgiornalismo @RosebudGiornali

di: Roberto Carta, Davide Nonnis, Stefano Tatti, Andrea Alber, Maura Staffa, Silvia Floreddu, Pasqualino Cabiddu, Pili Irene, Bonicelli Edoardo, Cabiddu Giulia, Bonicelli Federico, Cabiddu Alessia, Francesco Vacca, Lotto Ivano, Lai Eleonora, Sette Alessio, Sette Morena, Melis Sabrina, Cabiddu Claudio.

Coordinatore: Seoni Salvatore     

Hanno collaborato: Salvatore Staffa e Maria Scudu

Personaggi:

Franciscu e Boiccu massaos e carradores

Lionora massada

Sennor’Attiliu mere ‘e sa furesta

Annica e Antioga massadas

Sennorina Giovanna sindacalista

Abramu donau po mortu in guerra

Basileddu cassadore

Sarbadore massaiu

Marieddu piciocheddu

Contatore: Salude a totus e ben’agataos! Cust’istoria nàrat fattos succedios in Biddanoa apustis s’urtima guerra. Biddanoa fu pobera comente, de su restu, totu s’isula: iat bittu solu gente bennia po nde pitigonae su ci agattàt, mai po axiudae su populu sardu a nde essie dae sa miseria e sa necessidade ci paret, dd’apant cundennau dae cando est nasciu.

Su populu sardu paret c’istaet bene solu cando, in s’antigu, fu liberu e soberanu in sa terra sua, cando s’isula non fut ancora giocada cun  is cartas o is istrangios non dd’iant dividia comente un’ispeigu is inturgios.

Est beru poite tando, ante fattu cussas operas mannas ci peri oe faent abarrae a bucca aperta totus is ci enint in Sardigna.

Su fattu, o mellus, is fattos ci si contaus, funti ‘eros o tenent unu fundamentu ‘e beridade. Funt is contos de is anzianos nostros, a cumenciae dae tziu Franciscu Staffa, bonanima, ci, in totu custos annos, a is cumpangios nostros e a nos’e totu hat contau comente si biviat e eite si faiat in custa idda. Is fattos enint contaos in tres scenas.Contant de Franciscu e Boiccu, massaos e carradores; Lionora massada;  Sennor’Attiliu, mere ‘e sa furesta, ci  faet trabbalae e non dònat s’aumentu ‘e sa paga; Annica, massada e Antioga, massadas; Sennorina Giovanna, sindacalista; Abramu, donau po mortu in guerra; Basileddu cassadore; Sarbadore massaiu;Marieddu, piciocheddu.

Dae una pariga de annos, is ominis  in prus de s’arte de massaiu  faent su carrixiatore de linna a Lanusè e de crabone dae furesta a stazione de Iddamanna. Sennor’Attiliu su mere de sa furesta dir donat 25 francos a biagiu e issos nde pretendent 40. De custu est nasciu su treulu. Unu sindacalista de sa « camera del lavoro » ddis hat nau ca dd’os axiudat a otenne su ci dd’is ispettat e faent sciopero.

Totu custu in d’una idda ci biìat miseria e maladìas ci faìant enne su frittu solu a ddue pensae. Medas piciocheddos moriant de  malaria ca non si tenìat mexinas ma sa fida andàat ainnantia comente si usàt tando. Bonu disaogu a totus!

PRIMA PARTE

(Franciscu fumat su gigarru in su foxile. Picchiant sa enna e…)

Basileddu: Potho imbucae?  

Franciscu: Ei ei! Imbuca Basileddu!

Basileddu: A calore ‘e fogu?

Franciscu: Ei non soe ancora stuppau de omu.

Basilieddu: Erisea seus andaos cun goppai Felicianu, aus amindau su giu in Pauli Maoro e aus tirau a Murrone.Ddu iaus a esse un’oretta e non aus bittu mancu therpe, cando at cumenciau a s’incumbuxiae e in pag’ora, a lampae e tronae… pariant calandonde is dimonios! Eite naras, ca aus coidau a chistie su fusile a coddu, unu fischiu a Gegulana, su calleddu ‘e cassa, e a curre a bidda. De Pradu su Chiai a Pauli ‘e Costi, a Genneliana, nciaus esse postu cincu minutos… ma seus torraos infustsos che topes.

Basileddu: Francì nde enis, iscio unu bellu olidu de tidoris ddu at de si prene sa tasca.

Franciscu: Ia a esse peri andau ma non tengio cartuccias ca non appo tentu prus tempus de ddas carrigae e non tengio mancu bruvura niedda.

Basileddu: Cartuccias nde tengo medas ca fui tottu su primu notte carrigandonde e abbarra seguru ca non nde negat una, ca bruvura nde pongio meda e non faccio comente a Luisu, ca ddas carriàt a poddini.

 

(picchiant a sa porta, est Sarbadore)

Sarbadore: Francì, eite n’ c’est Basileddu ? Ca deppeus andae a cassa.

Franciscu: Imbuca, eia est inoe.

Sarbadore: Soe aspettando tottu s’ora…

Basileddu: Mi soe stentau a chistiones.

Sarbadore: Bosatro chistionais e is lepores si fuint.

Basileddu: Ei ca no ddos as’a cassae totus!

Sarbadore: Oh immoe si conto de su ci m’est capitau eri notte!

Basileddu e Franciscu: Eite t’at capitau? Nara, nara…

Sarbadore (a pagu a pagu): Fui in sa Machina ‘es Pippas, torrando de coile cando app’intendiu unu strauscinu, mi soe aterrau, fut scuriu che in bucca ma appo accodiu a appubae unu grustixeddu ‘e porcos cun duos ominis fattu. Certu non furint licitimos, furint nodios, iant a benne o dae Talana e de Ortuhulè…

Francuscu: O peri dae su ‘e Orgosolo, dae banda ‘e su cannithu.

Sarbadore: Ei, ei certu! In tutti i modi, orroba furàda… Deo ddos apo utos a pompiu e, nodios ca furint orroscios ca s’orroba fut morta ‘e famene e tirànt a destra e a manca e tocàt a dd’is ponne fattu, non fut a si ormie. Cando nce furint in su au, po sartae s’erriu, unu de is furones s’a castiau su monte nsoro, Monte Nou, e dd’at nau a su cumpangiu: tanti ciai est apresu su monte nostru, eite naras ca ci lompeus notesta sìdd’apo a fae un’offerta a sant’Antoni?

Sarbadore, Franciscu e Basileddu (errient a scacaglios): Ah, ah, ah custa puru est bella! Lampu ddis calet! Fogu siddos papet!

Franciscu: Cussu at fatu comente a una ia ci fut sucediu a mimi:

Fui pastoreddu…(si faet una bella tirata de gigarru) e ia stramancau su agatiu e ddu circao a predas pesadas apetottu, dae Collethi a Coebeto, nde soe torrau in su Campus de muru e torrando a sa predaili de Nigola Orru appo intendiu unu spulichistu, mi soe apresiau a pagu a pagu, in mesu a froeddas tuposas e mi soe stichiu. Eite apo itu? Cincu o ses ominis ci ìant occiu duos acisorgios, ddos ìant bruscaos e furint ‘rmathandodos. Unu giovaneddu, nce fuliàt is giraithos a unu calleddu ci non ddi pariat mancu eru, ddos cassàt e nceddos rgelàt faendo grandu festa. Finas a cando non ddat bitu unu des prus anzianos ci si dd’at pompiau cun d’un’ogridura legia ci parìat po siddu papae e dd’at nau: “non since fuliat nudda mancai siat cosa furàta ca est tottu cosa ‘e Deus”.

Sarbadore, Franciscu e Basileddu (errient a scacaglios): Ah, ah, ah custa puru est bella! Balla religiosos is ominis! Fogu siddos papet!

(intrat Annica e salutat a Basileddu e Sarbadore e narat a Fraciscu)

Annica: Ti’nciant’ogau de su traballu!

Franciscu: Non appo a aspettae a m’ince ogae issu ciai mi nd’ app’andae a solu. Non ad’a esse ca aus a sighie a traballae po nudda. Ia bolle iscie e cantu inare si faet de sa linna nostra e de su crabone. Immoe s’at peri pigau sa vettura e ddi costat pagu a andae e benne a dogna logu. Ma… m’occiant a balla! Custa ia o si decidit o no iscio…oe nemos andat a carrixiae, bieus ci su mere si decidit a nos i pagae comente si depet. Custa ia non seus solos poite peri sa camera de lavoro nos ha nau ca poteus scioperae….

Annica: Eite ole nae custu sciopae… eite seis sciopando…boh… non de cumprendo propiu nudda…eccini s’indittat a chistionae in custu modu….

Franciscu: T’appo nau scio pe ra e eite cumprendes… scioperae olet nae a non traballae po si onae su ci si spettat, as cumprendiu?

Annica: Eia appo cumprendiu ‘ene! Ca ci prima si onànt dexe soddos, faendo aici non s’ind’onant nudda. Su mere cumandat e bosatro ddu depeis ascurtae.

Franciscu: No est comente naras tui… oe is cosas funti cambiadas nce funt i sindacaos ci nos’axiudant…e sa politica no est prus cussa de su Fasciu….

Annica: Balla! Ses pagu diventau istruiu cun custos foeddos dificilis…eite as nau sindiacaos? Eite olet nae?

Franciscu: Eia sa de sa Camera de Lavoro m’a contau totu su ci at capitau. Discis ca oe sa classe operaia tenet boxe in capitulu… dae cando est capitau ca, propiu in Sardignia, in is minieras de Bugerru, sordaos ant’occiu minatores, discis ca peri in continente si funt pesaos che oxiu in sartaina e ante fattu su sciopero generale, po una die funt’abarraos totus cena traballae…eite naras ca su guvernu ad’intendiu a iguss’origa! Immoe o su mere indendet o faeus sa propiu cosa…

Annica: Poddeu! Eite oleis andae a si fae occie? Torrae a traballae e accabaeredda ca bae e circa eite es consixiandosi cussu sindiacalista, ca poi su mere est peri un’omini onu. Tui ti sese scaresciu de cando t’in d’at bogau dae presone cudda ia ci ias cravau cu cuddu furesteri!

Franciscu: Bellegasi! Immoe sa sindacalista mi dd’at nau e poite dd’ha fattu. Issu fut’amigau cun is politigos e teniat podere, cando erribàt a fae su ci a fattu cun mimi… Issu cando m’indiant leau a Lanusè po curpa ‘e cussu maimone ‘e calabresu…ca ddu depia ere mortu! Fut andau deretu a Santu Taniele(su presone ‘e Lanusè) po m’inde fae essie e iat pediu einue fut su direttore. Custu fut a cinema. Balla! Ndeddiat fattu essie e dd’ia nau: “bae e bogande a Franciscu, in custu momentu e non ddue penses duar bias”! Eite naras ca iat ascurtau? Solu ca sa sindacalista m’a fattu cumprende ca dd’ha fattu non tantu po mimi ma po issu e totu ca di serbia po su traballu: “te lo ha fatto per se stesso non per te per avere un operaio in più da sfruttare”, as cumprendiu comente funt’is cosas? Ma oe is cosas funti cambiando ca nce funti peri is partios non c’est prusu Mussolini e issu puru non cumandat prus comente una ia, s’operaiu est prus protettu, eite naras ca custos frades Melis sardistas e Pinna e custos cumunistas dd’ant’a lassae fae tutu su ci olet? Su ci fui narando est ca est mellus a abbarrae in domu de trabbalae po prande cussu scorporau!

(In custu momentu intrat gomai Antioga pista a sa enna aboxinando: gomà, gomà,eite seis surdos? Soe ennia po su framentu)

Franciscu (biendodda sinde pesat po sinde andae): Aguarda ca m’abarro a intende is piscinis de osatro, mancu male ca nde iscis duas! (E narat a Basileddu): andausi ca deo appo a tenne canes de scrobae in bidda!

Annica: Ciai ddu bie’gommà, custos funt in treulu ca olent s’aumentu de sa paga, ma su mere non nde olet intende. Poddeu einue ant’andae a finie.

Annica: Neri gomà ad isciipiu de sa coia noa?

Antioga: Su primu foeddu c’intendo! Ca deo m’ind’accatto de is cosas cando funt capitadas.

Annica: Nàrant ca Giulieddu Paiolu est’isposu cun Orrosica Selegas però ‘nca oliat a Filomena sa sorre prus pitica ma su babbu, omini intreu, dd’ at nau ca a isciberae is andàt a sa preda e s’ erriu e ci oliat “pegus” in domu sua depiat chistie a Orrosica.

Antioga: Però arraz’e omini arrebecu!

Annica: E gomà… ma est connotu po omini ‘e verbale! Giulieddu ci tenet sa tanca a tremene cun is Selegas, at nau ca dd’andàt bene e tottu… e sa cosa non fu male pensada. Sa die ci ant’assegurau sa coia inca ddu e fut dogna bene ‘e Deus: pane pintau, presutu, sartithu, bianchitos, amaretos, binu biancu a damigianas. Pense ca s’oro po sa sposa d’ant’atiu de Lanusè, de is Pilis, is erricos mannos!

Annica: Su framentu? Eite s’at pigau, ca oleis coe tottus paris?

Antioga: Ca m’axiudat maridu miu bittu peri ca non àndant a trabballae, ca s’ante passau su foeddu de no andae fincias a cando su mere non d’is donat caligunu soddu in prus.

Annica: Eia, e non fui brigando cun Franciscu.

Antioga: Beh deo inde peso su disturbu e m’ indando ca tengio de fae su trigu in s’ abba. A si bie cun salude.

Annica: Ben andàda (Annica accumpangiat Antioga a su leminargiu. Pisantt a sa enna)

Lionora: Bongiorno gomà, ma at’ a tenne su framentu de mi prestae po crasi?

Annica: Sisse, sècciat, ca ddi faccio su caffèo.

Lionora: Po nae sa beridade d’ happo giai buffau ma in cumpangia paret prus bonu.

Annica: Siddu faccio friscu ca su ecciu est’rbentiau e non c’at cosa peus de su caffèo ‘rbentiau.

Lionora: Cun is cosas ci funti capitando deppeus approfitae immoe ca non s’iscit commente nos at a benne su tempus. Commente narat su dicciu a “ a bentulae cando tira su entu”!

Annica: Tenet arregione, mi paret ca aus a torrae a sa carestia de tempus de guerra, a deppe fae su caffèo de lande.

Lionora: Tenet a arregione, tanti ciai fu pagu su famene e sa miseria, si subenit de cuddos sfollaos ci non tenìant mancu abba in brocca? Miserinos, noso no si sarbiaus bendendo a martinica, ma cussos furint morindo ‘e su famene, mi subengio ca una notte fut bennia sennora Pretonilla a mi pedie una dusina de fadas e pagu pag’ollu po fae sa cena e po ddis poderae su sulidu fincias a sa die infattu. Pagu bene insoro, furint lompios a su puntu de si coe a buddiu su corgiu de sa pattata

Annica: Non faet mancu a ddue pensae ai cussos tempos, po mi subenne ca nd’ appo strumau tottu s’arranda de su lentholu de sa sposa po m’appricae su filu de sa tela po fae is sagiones po is pippios.

Lionora: Grathias de su caffeo, a siddu torrae in domu e grathias peri po su framentu, ciai no si bieus crasi a merie, adiosu!

( torrat Antioga)

Antioga: Gomà so’ennia po su framentu ca oliaus coe…

Annica: Dd’appo onau a Lionora, mi dispraxit.

(s’intendet un sonu de campanas a arrepiccu)

( Is femminas ascurtant cittias, poi si faent sa ruxe e…)

Annica: Poddeu ecini adesse su mortu ? Santu Asile Mannu Dottore! Notesta passàda appo fattu unu isu lexu, fui in d’una omu prena ‘e xente prangendo!minde soe scidàt assuconàda limpia.

Antioga: Su pipieddu de Tzia Muserrada, mischineddu, teniat solu duos annos… sa malaria!… Non de olet lassae! S’annu passau nd’at mortu medas ma occannu puru, ciai est faendosidda sa parte. Si sèntinant e ndeddir benit una callenturedda e, in pagu tempus, si morint. Dottor Crasta dd’is faet una puntura e dd’os acabat. Peri custu kininu non serbit a nudda, solu Deus e is santos podent arrimediae. In continente n’ca furint faendo sa mexina, cussa sì ca est un arremediu ‘onu! Su D.D.T.

Paret ci dd’ante mùttiu aici. Custa ioccit totu sa musca ci faet benne sa callentura. Ma dda faent in continente, cand’a arribae a inoe aus a esse totu mortos ca a su guvernu non ddeddi importat nudda de noso

Annica: Ello no est gasi! I sardos nosi circant solu po sa guerra ca peri in su giornale inca ddu est iscrittu ca in cust’urtima , nd’at mortu prus de totu is ateros! Poperitos cuddos piciocheddos leaos a is familias ci faìant fartha in domu po dd’os fae occie de is americanos, tedescos o inglesos. Peri duos po familia! Non bastàt unu. Poperitos! Custos de tziu Micheli, s’andàt ‘e su fumu, paret ca nce funt calaos in terra! e issu, solu che unu cane a arae su laore, a marrae, messae e treulae. Po furtuna ca tenet una pubidda abista, traballat che un omini dae cando arbescet a cando scurigat. E custu totu in prus de su ci faedet in domu: filae, ordie e tesse, fae prangiu e cena e sa lissìa.

Antioga(narando custos cosas s’ind’andat): Ah…ah ocannu ciai dd’aus a fae sa festa! Gomà ciai torro prus a tardu.

Annica(abarrat sola e pensat a su pippiu dromiu in su barciolu): Santu Asile bellu poderamiddu sanu custu pippiu, ca ciai mi paret ca sa morte s’incer lompia. Santa Arbara meraculosa! Su pippiu paret iscidandosinde e Annica ddu achinnat cantandoddi sa ninna nanna de Antoni Stene:

NINNA NANNA PIZINNU OI NINNA NANNA, TI LEO IN COA E CANTO A DURU DURU…(finit sa prima parte).

SEGUNDA PARTE

(In prath’e su ponte òbiant Franciscu e goppai Boiccu.)

Franciscu: Salude ‘oppai Boiccu!

Boiccu: Salude, oppai Franciscu! Non s’est bittu cuddu sennore?

Franciscu: At’a bie ca ci olet cosa ciai at a benne. Ci ole carradores est securu ca si faet bie!

Boiccu : Su fattu est ca non ddos bolet pagae, bolet ciai ddos bolet.

Franciscu: Aici est? Ma custa ia o pagat o s’impichet! Noso non dd’ue torraus a furesta. S’at a bie e comente at a andae a finie. Issu non pensat solu solu a su ci olet su giu non funti is boixeddos talanesos ci since colant cun d’una mucitura, funt boes de carena e cosa nde olent. Non di bastat s’erba, olent peri atera brovenda, fà e laore ci costant un’ogru! Notesta ddu tenia amindau in sa tanca, totu sa notte e amangianu fut ancora mortu ‘e famene. Ca poi achissae s’annada, non de fae prus una ona, non proet, tirat solu entu.

Boiccu: Balla! Cussu non manca mai! Su tziu non est pensando a is boes nostros. Issu pensat solu a su godangiu, est pagu arreolau ci is ateros morint ‘e su famene. E d’intresssat pagu peri su boscu ca s’annu passau iat fattu sa domanda a su cumunu po ddi onae mattas “deperias e in via di deperimento” de sa zona Baccu Artacci a Bau Mela ma su populu si fut riuniu in cumunu po s’opponne. Ci non fut de sa xente oe non dd’iat tentu mancu una matta, atru che mattas deperias! Peroe, goppà, iscit a ite soe pensando? ( Franciscu ddu castiat aguardando de iscie sa novidade) Ci su mere calat a Biddamanna e circat carradores incuni, cussos bessint peri po nudda!

Franciscu: M’occiant a balla! Ci si permittint de fae una cosa asi, ddi xiuro ca s’inde pentint. Ma non s’ant’a permitte de si ponne in faccia a noso. Bieus! Peroe certu ca toccat a dd’as pensae totus cun custu ‘mbrollone.

(in custu momentu arribat su mere ‘e sa foresta).

Sennor’Attiliu: Salude!

Franciscu e Boiccu(pesandosinde sa cicìa ): Salude sennor’Attiliu.

Sennor’Attiliu(chistionat su drugalesu): Etando non torrades a carruzare su carvone? Abbaidare ca sezis zoghende cun su hoccu…si perdides hustu travallu non d’azapades ateru, ponetibos in s’aresone. Custu est su ringraziamentu pro su chi appo fattu pro tue. Propriu tue Franciscu chi t’inc’appo tirau foras de galera e como s’es a capu dae s’isciopero contras a mie, dev’essere riconoscente dae mene pro cantu chi campas.

Franciscu: Sennor’Attì issu mind’hat bogau dae presone e dd’arregrathio ma po custu non est ca deo deppo traballae po sa vida leada po sempere? S’i rbagliat ci pernsat ca traballaus comente a is ateros furisteris, cussos toscanos ci non si traballant mancu sa pulenta ci si pappant e noso teneus totus familia de campae e non est beru ca cena sa foresta non agataus ateru traballu. Medas dd’os ante mutios peri a traballae in bacinu e, ca furint inpegnaos cun issu, non funt andaos.

Sennor’Attiliu(inchietu e melethando s’ind’andat aboxinando): Si non benìder bois, già nde chirco ateros chi travallana menzur dae bois, cun prus volontade e chi pigana dae mancu!

Boiccu: Bie goppà, tenia arrexione? Ha cumprendiu ca calat a Biddamanna a circae carradores?

Franciscu: Goppà discit eite faet? Ddi leat ainnanti, mancai siat a macchina ca tanti non potet curre in mesu a sa giarra, a su pruere e a is foscios. Faet a Gorpennoro, Sarominis, a Niecrobu e a Bauarcili, nc’est in Bidda.Certu deppe move is carrones…ca no est andando a pagae depidos, bisongiu de si move!

Boiccu(pesandosinde, brontu a partie): Ei, ei soe partindo!

Franciscu: A is Biddamannesos, solu custu: “ci olent enne, comente olent” non ddi naret atru ca ciai ant’ha comprende!

(Boiccu bessit correndo…Abarrat Franciscu e in cussu momentu arribat sennorina Giovanna…)

Sennorina Giovanna: Buongiorno!

Franciscu: Sennorina Giovanna, is cosas si ponent male…

Signorina Giovanna: Cosa sta succedendo? Francesco, gli altri dove sono?

Francesco(bogandonde dae buxiacca unu bellu gigarru): Comente biet so’abbarrau solu… Sennor’Attiliu est calau a Biddamanna cun totus ir dimonios… a circae ateros carradores ma m’occiant a balla ca ci enint s’ind’ant’a pentie po cantu ince campant!

Signorina Giovanna: E tu cosa hai in mente di fare?

Franciscu: Deo appo mandau a Boiccu a ddi leae ainnanti po ddos atremenae. E su sindacau su eite podet fae? Mi paret ca podet fae pagu…

Signorina Giovanna: Caro Francesco, devi sapere che la camera del lavoro vi assisterà in tutta la controversia perché esiste il diritto di sciopero e quando gli operai non sono pagati adeguatamente hanno il diritto di astenersi dal lavoro finché non verrà loro concesso ciò che spetta. Dovete avere pazienza e vedrete che tutto finirà bene. Però non bisogna minacciare ché si passa alla parte del torto. La storia del sindacato è ormai elenco di vittorie, con la sconfitta del fascismo, la democrazia dovrà pure andare avanti! Da quando, proprio qui in Sardegna, furono uccisi degli operai le cose sono veramente cambiate. Democrazia vuol dire anche fine dello sfruttamento…

Franciscu: E peroe Sennorina Giovà…issa mi chistionat sempere de una surra de cosas ci deo non cumprendo e cuddu sighit a fae su ci ddi paret e adesse peri tempus de dd’accabae! Ca est benniu a nde segae sa foresta nostra, non bessit dae costas suas! Ca peri in municipiu non de balent ci inoe ciai si nce fu treulau su drugalesu… su continentale.S’ante endiu su boscu po unu saccu ‘e pulenta. Peroe ai cussu ddi costat meda a no si onae cussu ci pedius , tenet miliardos. Ca poi non donat mancu su ci spettat a is furisteris, mischinos, corcant in barracas in su sartu ca non tenent omu. Deo soe tottu sa vida traballando po issu, ndappo tragau scalas de carru, linna po fogu e peri crabone, e poi a su giu eite campat solu de aria, funti boes de carena e papant a tipu porcos.

Signorina Giovanna (bessit saludando) Francesco, ricordati che il problema verrà risolto. Dii agli altri

Finit sa segunda parte.

Continua la lettura su Amazon….