La guzzettaredda

Creato il 13 gennaio 2013 da Rosebudgiornalismo @RosebudGiornali

di Nino Fois. Da poggu era passadda la gherra e la genti era ancora aggranfadda da l’ugni iffidiaddi di la fammi. Ca n’abìa cubbiddu un beddu poggu, ca s’era disghaggiaddu mari cumenti abìa pududdu e ca, impipendisi di tuttu e di tutti, sighìa a pianassi la ventri chena aprettu pa’ nudda e pa’ nisciunu.

   Appenti pa’ li pizzinni no vi n’erani che abà. Ca ni vurìa o si ni fazìa o si li fazìa fa da ca li sabbìa fa. A me giaiu mi fazìa li cabaddi di canna finz’a candu no aggiu imparaddu a piglià lu cultheddu in manu.

   M’ammentu chi la primma voltha chi m’è intraddu lu cultheddu in manu è candu m’abìa di fa l’ipidi pa’ cuzimmi robba di pizoneddi chi n’erani caggiuddi da lu nidu di la cabbirthùria. La di m’era isciumpiaddu e abìa pigliàddu lu resthu da mamma… A nob’anni soggu dibintaddu impurthanti: m’ani posthu un’isthrìscia niedda i’ la cianchetta e un’isthellaredda in curò d’oru acchì era “òifanu di gherra”: Eu no v’àggiu mai criduddu pagòsa a babbu l’abìani morthu cand’era pischendi e no era fendi gherra a nisciunu.

   Da tandu la famìria mea si z’era andadda a indè giaiu, in duna bidda a chidd’ara di Sassari e faraba a Porthuddorra pa’ li Santi e d’isthìu pa’ li bagni   

Abìa ondiz’anni candu una di m’entra in manu un bèddu pézzu di sùaru.

 Finz’a chissa di abìa disizaddu una barcha ma, candu dizìa a mamma di cumparammìra, edda n’iscìa sempri: “Eh, a la chedda ch’entra”.

   Chissa chedda no intrazia mai.

   Ma la di… La di chi aggiu aùddu chissu pezzu di sùaru, già è intradda la chedda d’assé paddronu d’una barcha! Agguàntu un cultheddu, mi posu i’ lu giannìri e ischumenzu l’òbbara: m’era fendi la barcha! La barcha mea!

Una barcha a vera e a bullacòni[1], cu’ la rodda di prua bedd’affiradda e la di puppa un poggu tonda. Cand’ancora lu sùaru no abìa pigliaddu mancu fòimma, eu vidìa già la guzzetta mea finidda, da l’ipigòni[2] a lu sgiasgiu[3], da lu cacésu[4] a la chìglia, l’antenna liadda a l’àibburu cu’ l’atròzza[5] e la vera bedda tesa da lu ventu.

   E intantu, sempri pusaddu a cur’a terra, sighìa a sigà, a infiniggà, a allisgià e, isthirendizìra cantu abìa longhi li brazzi, mi l’abbaiddaba pa’ vidé cument’era andendi.

   Be’ era andendi! Be’ che fiori! Era iscendi un trabagliu a tutt’intentu. Lu sùaru apuggiaddu a la pittorra, la manu manca sott’a lu sùaru, bedd’isthrintu, innant’a lu brazzu che una pupìa, e la drestha fazìa currì lu cultheddu che i’ lu lozzu rùiu dabbòi d’una chedda d’eba.

   A dipusizioni abìa puru un poggu di rati d’agliasthru seccu e dui piattìni di ferru. Cu’ l’agliasthru m’abìa fattu li ciodi, l’ipigòni, l’antenna e l’àibburu.

   La piattìna di ferru la dubìa lià a la chiglia pa’ zavurrà.

 E cussì, cun pazenzia e passioni, z’è passaddu tuttu lu manzanu. Dabbòi gusthaddu aggiu turraddu a piglià lu trabàgliu in manu. No vidìa l’ora di finì ma lu trabagliu tuccaba a fallu cun càimma e dendi attentu a un muntòni di cosi. Una barcha anda fatta cun arthi e pa’ dugna cosa vi vo’ lu tempu sou.

   A la chìglia, chi era inciudadda cun ciòdi d’agliasthru[6] unu a cabb’in sobbra e unu a cabb’in giossu, l’àggiu liàddu li dui pezzi di piattina di ferru.

   E lu timoni puru l’aggiu liaddu a puppa, chena gugliotti[7], pa’ pudellu fissà a lu vèssu giusthu a sigunda di lu ventu e di la currenti.

   Da sendi criaddura aggiu aùddu sempri la furthuna d’aischulthà, di vidé e di vibì cun genti di mari: da babbu a me’ zii, a me’ fraddìri più manni di me. Cussì abìa imparaddu a cunniscì li venti, lu mari, lu tempu.

   Da candu iscìa da casa pa’ farà a mari, sabbìa già cumenti si dubìa cumpurthà una barcha a vera. E pa’ chiss’è chi no àggiu auddu difficulthài a aimmàmmi la barcha puru si lu cutoni era soru un pezzu di frenu di tramazza[8] ischururìddu e lizinìddu. Pa’ pitturalla n’àggiu razziggaddu tutti li botti[9] di tinta véccia di me’ ziu e, a lu pinzellu l’àggiu dubuddu ipità li musthazzi chi parìani li d’un tinenti tideschu di lu tempu di la gherra..

La barcha è finidda. Tocca a dalli l’innommu… Mah… Chissu la barcha mea l’abìa da candu l’era sisthendi[10]…

Isthragnendi indè me’ zia v’era una pizzinna di li biddi, fidàri mea.

 Era una pizzinna bianca e ruia chi a me mi piazìa a macchìni. E, innammuraddu cument’era, no pudendi fa althru acchì m’abìani dittu chi mi zi dubìa andà a preddi, àggiu arumancu posthu l’innommu sou a la barcha: Maria Teresa.

   Puru l’innommu m’è tuccaddu a ischribìlli a impriasthaddùra a la barcha mea pagòsa più di chiddu pinzellu vécciu no abìa E cussì, tinta cun razziggaddura di pittura di botti vecci e cun duna vera fatta da un pezzu di frenu di tramazza, accò la Maria Teresa pronta a iscì a mari.

Di chissu già n’era siguru: era propiu una barcha bona; cumenti unu di chissi guzzi chi v’era i’ la dàrsena, cument’e l’Ipagnuretta, lu Micheri, lu Baruberdhi di babbu e tant’althri chi ni cunniscìa e ni vidìa intrendi e iscendi da l’Ischògliu Longu.

   E una voltha, m’ammentu, cand’era minori era isciddu, a bordhu a l’Ipagnuretta, cun babbu, a traìna.

   No m’ammentu si abemmu pischaddu, la voltha, ma àggiu addananzi a l’occi a babbu cu’ l’ischotta a una manu e lu sgiasgiu a l’althra e tanta siènzia… tanta siènzia… Canta siènzia nabighendi!…

   E cussì, è giunta la dì di punì a mari la Maria Teresa.

Pa’ pruballa m’àggiu ciamaddu a me’ fraddìri e, umpari semmu andaddi a Lido.

Lu mari era currendi di punenti ma, a ridossu cument’érammi, di ventu poggu vi n’éra.

Pongu li pédi a mògliu, giru poggu poggu lu timoni a dritta e caru la barcha

   Cumenti si vi fùssia l’ommu a bordhu, la Maria Teresa pìglia lu mari e parthi cu’ la prua dretta a l’Iischògliu Longu propiu cumenti vurìa eu.

Me’ fraddìri e eu l’abemmu sighidda da terra e abemmu dubuddu minazzà a crasthu[11] finz’a un bagnanti chi l’era sighendi a nodu.

 La barcha mea no abìa bisognu di nisciunu, già sabbìa nabigà a la sora. Zi passa La Renaredda, l’Ischògliu Quadratu, sempri affiradda a la punta di l’Ischògliu Longu.

E candu z’ha passaddu l’ischògliu Quadratu z’è tucaddu a currì pa’ fa pari e patta cu’ la barcha chi è arribidda a l’Iscgògliu Longu umpari a noi.

Candu ni l’àggiu saipadda da mari, ni l’àggiu ischuzzuraddu l’eba e mi l’àggiu basgiadda.

   Era una dumènigga a sera e v’éra umbe’ di genti: no soru li pizzinni, ma finz’e li manni si so inghiriaddi , la dì, pa’ vidé la Maria Teresa chi, a la sora, abìa fattu la proba di fa l’attrabissadda da lu Lido a la punta di l’Ischògliu Longu.

   Da l’indumani, sigumenti mamma era coga i’ la Coronia  di Cantieri, a me mi tuccaba a andà a chissa ipiàggia dugna manzanu e vi isthazìa finz’a dabbòi gusthaddu[12]. Inchibi la barcha mea era l’addoru di tutti li pizzinni. M’ammentu la primma voltha: soggu arribiddu a ora di li nobi e li pizzinni erani gia i’ l’ipiaggia.

   Un punintòru lenu lenu era andendi, sobbr’eba, da La Marinella a Catani.

La Maria Teresa abìa lu timòni giraddu a lu vessu giusthu e la vera e lu bullacòni erani pigliendi lu ventu ch’era una marabiglia.

Li pizzinni di la Coronia di Cantieri sighìani cu’ l’occi chiddu guzzareddu chi era pigliendi lu mari pisurendi imbruffadduri[13] chi parìa un guzzu avveru. Eu abìa li pedi a mògliu i’ lu bagnasciuga e lu cori a bordhu.

La Maria Teresa sighìa a nabigà pigliendi lu mari a masconi: z’era iscidda cussì a luntanu chi parìa un puntareddu in mari, a chidd’ara di la punta di Catani. Si vidìa, ma parò, chi era ischuminzendi a burdhiggià e, pianu pianu era pigliendi a punenti. A pogg’a poggu, intantu, lu puntareddu parìa più mannu, più mannu, manu, manu chi nabigaba a libbeci. Abìa la prua a terra e era currendi a sottabentu.

Lu ventu era buffendi be’ e la barcharedda, a pogg’a poggu, era dibintendi sempri più manna. “Si n’assumma da sottabentu[14], fazi proba” era pinsendi un poggu uriuràddu.[15]

Li pizzinni di la Coronia erani tutti inghiriaddi a me, sighendi, muddi, la funzioni. Calchunu di li più minori s’acusthaba e, piglièndimmi la manu, mi priguntaba si la barcha l’abìa fatta eu, cumenti l’abìa fatta e si, a da chi arribìa a terra, la turraba a punì a mari.

      E intantu la guzzettaredda sighia a burdhigà finz’a punì la prua a mezionni. “ Sàivi semmu” àggiu pinsaddu pagosa finz’a chissu mamentu mi timìa chi abùssia pigliaddu a li rochi di La Marinella.

Tandu mi sarìsthia tuccaddu a fammi una curridda a chidd’ara di lu riu pa’ piglialla.

   Oramai la Maria Teresa era a un pàggiu di zentinària di metri da terra a no più di una zinquantìna da lu loggu da indì era iscidda.

 Finz’e li giobanotti assisthenti di la Coronia erani marabigliaddi e a me chisthu fattu mi dazìa una sudifazioni cussì manna chi cridìa sempri di più a l’òbbara chi m’era iscidda da manu puru cun poggu materiale e cun sacrifìziu. In chissu mamentu in cabbu m’era passendi tuttu lu trabàgliu fattu: li passaddi di cultheddu , la gidèa di zavurrà[16] la chìglia cu’ la piattina di ferru pa’ no abbuccassi[17], l’aimmamentu e lu pezzu vécciu di frenu di tramazza chi mamma m’abìa daddu pa’ accuntintammi.

 La barcha era a una zinquantina di metri da terra e li pizzinni, oramai, érani ischuminzendi a fabiddà. V’era ca priguntaba, v’era ca ripundia puru fèndisi assabbuddu e v’era ca disizaba o imprummittìa di fassìnni una puru più bedda, puru più manna.  

   Candu la barcha era a pogghi metri da terra, tutti li pizzinni ani zirchaddu d’accusthàssi pa’ piglialla ma nisciunu si zi pudìa ischudì a mari si l’assisthenti no dazìani lu signari cu’ lu frùsciu. Eu soru lu pudìa fa pagòsa no apparthinia a la Coronia: eu era soru lu figlioru di la coga…

 E tandu, pigliu l’abbrìbu[18] e mi z’ischudu a mògliu. Un pàgiu di brazzaddi e agguantu la barcha. Un zichìrriu che cumandaddu esci in chissu mamentu da lu fiottu di li pizzinni e tutti vènini guàsi a fammi li crumpimenti. A me mi parìa d’assé lu paddronu d’un vapori e, tinendi la bascha in althu cu’ li brazzi azzaddi finz’a cantu pudìa, currendi soggu andaddu a indè mamma a falli la rasgioni.

Edda, in chissu mamentu, era trabagliendi umpari a l’althri fèmmini e, abbaiddendimmi seria, m’ha fattu:” Eh, attentu a lu mari, ma parò!”

Chistha era la raccumandazioni di sempri e sempri l’àggiu tenta prisenti e sempri l’intendu cumenti si mi l’abùssia ditta abà.

   Da la voltha, candu lu mari era bonu e v’era un poggu di ventu, la Maria Teresa iscia da la ipiagia di Cantieri e dugna voltha v’érani li pizzinni di la Coronia chi la sighiani da candu parthìa finz’a candu arribìa.

    Cun tutti li venti l’aggiu fatta nabigà la barcha mea: cu’ lu libanti e cu’ lu punenti, cu lu maisthrari, lu libbeci e lu mezionni e sempri è turradda a terra e sempri li pizzinni di la Coronia l’ani aisittadda cun apréttu e marabiglia. Oramai era dibintadda la barcha di la Coronia di Cantieri.

   Calche voltha mi ni varghugnaba d’assé cussì criaddura a ondiz’anni ma la passioni era troppu manna pa’ dubì abbandunà una cosa chi, oramai, era intradda a fa parthi di me matessi.

L’àggiu sighidda puru a remmi, la Maria Teresa, cun duna barcha minoredda chi no pudìa purthà più di dui passoni a bordhu.

   Candu li punìa fattu a remmi li sisthimaba lu timoni un poggu più drettu e li fazìa fa un giru più mannu finz’a ischumpassàzzi[19] un vapòri affungadu chi v’era fora di l’ischogliera di Catani, Tra andà e turrà no v’erani mancu d’un paggiu di miglia. Oramai era siguru chi la Maria Teresa pudìa affruntà cassisìa attrabissadda si lu tempu no era maru maru.

Li pizzinni di Cantieri dugna dì m’aisittàbani e, si no mi vidìani a ora di li nobi, ischuminzàbani a priguntà a mamma cumenti mai ancora no era accudiddu. A li più mannitti, li di quartha e quinta erementare, l’abìa imparaddu la pusizioni chi si dubìa dà a lu timòni dugna voltha, a sigunda di la currenti e di lu ventu.

    Più d’una voltha era un pizzinnu di la Coronia chi punì a mari la Maria Teresa e ni la saipàba.

   Era una dì marabigliosa di lu mesi d’aosthu. A li nobi lu sori era già althu e l’ària era netta cumenti pogghi volthi si ni vedi. S’era pisaddu un libantòru e in cantieri v’éra un poggu d’isciarìu lizéri lizéri. La Maria Teresa cun dun mari che chissu era iscidda umbè di volthi e era turradda a terra chena difficulthài. Si trattaba soru di punilla a mari un poggu più fora. Mi ni cabu li tròccuri[20] e entru a mògliu finz’a ischumpassaàzzi l’onda più manna. Candu era mullendi, ma però, li pizzinni di la Coronia si pésani a bozi.

Mi giru a abbaiddà cos’era suzzessu e veggu unu d’eddi currendi a lu bagnasciuga cun duna barcha in manu propiu che la mea, anzi rifinidda più be’ e tinta cun pittura bona e no cun abànzi e razziggaddùra di botti.

    Era verdhi da la chiglia a la tàura di zinta, bianca i’ lu bordhu e ruia in cubbèrtha. La vera era di mussurina noba noba ma no abìa la piattina di ferru i’ la chìglia. Chena mancà era una barcha più bedda di la mea, ma tuccaba a vidé cant’éra marina  Eu mi soggu visthu abbandunaddu da tutti li pizzinni di Cantieri: abìani un’althra barcha, un althru cumandanti, un pizzinnu fidàri d’eddi e, la nubiddài zi l’abìa trasginaddi tutti.

   Era un beddu pizzinnu di sett’anni, periggiàru, tuttu cuntentu e allisthriddu chi parìa lu paddronu di la ipiàggia. M’ammentu ancora l’innommu pagosa era raru a ciamassi digussi: Isidòru.

Entra a mògliu e mi fazi: “ Pònira a mari chi li femmu fa la gara”. Eddu a drestha, eu a manca, caremmu li barchi e li mullemmu. La barcha di chiddu pizzinnu pìglia lu ventu e si poni a currì piglièndinni arumancu una vintina di metri a la mea chi era più pisudda pa’ via di la zavorra di ferru chi l’abìa posthu i’ la chìglia pa’ no abbuccassi.

E be’ abìa fattu pagòsa, dabbòi d’althri pogghi metri, la barcha di Isidoru piglia un’onda a masconi, z’azza la prua e s’abbocca. La Maria Teresa ha sighìddu a mandà imbruffaddùri e a andà ch’era un ipantu[21].

Li pizzinni chi guasi tutti s’erani daddi a l’ara di Isidoru e m’érani già imbiffendi, si trànsini e mòllani un zicchìrriu di  marabiglia e di dipiazéri. La barcha mea è turradda a terra e a Isidoru l’àggiu turraddu a vidé dabbòi di zinquant’anni. In chistha vidda nosthra li monti no s’attòppani[22], ma li passòni…


[1] bullacòni  =  fiocco – vela piccola

[2] ipigòni   =  bompresso

[3] sgiasgiu = barra del timone

[4] cacesu = cima dell’albero dove alloggia la puleggia

[5] attrozza = (pronuncia con la ò aperta) Cima corta che tiene l’antenna legata all’albero.

[6] agliasthru = olivastro

[7] gugliotti = ganci

[8] frenu di tramazza = fodera del materasso

[9] botti = barattoli

[10] da candu l’era sisthendi = da quando era in cantiere

[11] crasthu = sasso

[12] gusthaddu = pranzato

[13] imbruffadduri = spruzzi

[14] assummanni da sottabentu = superare le difficoltà del sottovento

[15] uriuraddu = preoccupato

[16] zavurrà = appesantire

[17] abbuccassi = rovesciarsi

[18] abbribu = rincorsa

[19] ischumpassàzzi = doppiare

[20] tróccuri = zoccoli

[21] ipantu = meraviglia

[22] s’attòppani = s’incontrano

Featured image, ritratto di Eleonora d’Arborea.

Tagged as: Cultura, Giornalismo online, narrativa, opinioni online, Rosebud - Giornalismo online, Sardegna

Categorised in: 824, Sardegna, Tutti gli articoli


Potrebbero interessarti anche :

Possono interessarti anche questi articoli :